Τρίτη 10 Μαρτίου 2009

Tαφικά έθιμα αρχαίο κόσμο

Η χρήση φύλλων και κλαδιών ελιάς στα ταφικά έθιμα ήταν ευρέως διαδεδομένη στον αρχαίο κόσμο. Τα φύλλα ή και τα κλαδιά τοποθετούνταν μέσα στους τάφους και δεν ήταν ασυνήθιστο το φαινόμενο να αποθέτουν τους νεκρούς πάνω σε στρώμα από κλαδιά ελιάς. Παρά το ότι τα νεκρικά έθιμα είναι επιδεκτικά πολλών διαφορετικών ερμηνειών και προσεγγίσεων, η χρήση της ελιάς, συνήθεια που συνεχίστηκε για χιλιάδες χρόνια στον ελληνικό χώρο, απηχεί δοξασίες της πανάρχαιης βλαστικής λατρείας. Εκτός από την ελπίδα για ανάσταση και το συμβολισμό της αιωνιότητας μέσω της αναγέννησης, οι κλάδοι της ελιάς αποτελούσαν εξαγνιστικό σύμβολο, ικανό να απαλλάξει από μιάσματα και να προστατεύει τους ζωντανούς από τις χθόνιες δυνάμεις.



Κατά τη διάρκεια του Νέου Βασιλείου, διαμορφώθηκαν δύο ξεχωριστές παραδόσεις. Η πρώτη παράδοση, που καταγράφηκε στην επωδή 23 της Βίβλου των Νεκρών, συνέχιζε την παράδοση του Μέσου Βασιλείου με τη μεσολάβηση της θεικής δύναμης στην εκτέλεση της τελετής. Η επωδή ανέφερε χαρακτηριστικα:

Το στόμα μου ανοίγει από τον Φθα και οτιδήποτε βρίσκεται στο στόμα μου ελευθερώνεται από τον τοπικό μου θεό. Ο Θωθ συμμετέχει εξοπλισμένος με μαγεία (χεκά). Τα δεσμά του Σηθ, τα οποία περιόριζαν το στόμα μου, έχουν λυθεί. Ο θεός Ατούμ τα έχει εξορκίσει και έχει αποτρέψει τους περιορισμούς του Σηθ. Το στόμα μου είναι ανοικτό, το στόμα μου έχει χωριστεί από τη σιδερένια λεπίδα του, με την οποία ανοίγει το στόμα των θεών. Είμαι η Σέκχμετ, και στέκομαι πίσω από Εκείνη που είναι ο δυνατός άνεμος του ουρανού! Είμαι ο Μέγας Ωρίων που κατοικεί στις ψυχές της Ηλιούπολης. Όσον αφορά τις μαγικές επωδές (χεκάου) που θα απαγγελθούν εναντίον μου, οι θεοί θα ξεσηκωθούν κατά αυτού, ακόμα και ολόκληρη η Εννεάδα.

Η δεύτερη παράδοση ακολούθησε εκείνη των Πυραμιδικών Κειμένων, διαφέροντας μόνο στους σκοπούς και τις εμπλεκόμενες θεότητες. Η διαδικασία αποτελείτο από 75 επεισόδια και τιτλοφορείτο ως «Τελετή Ανοίγματος του Στόματος για το Άγαλμα του Νεκρού στο Χουτ-Νεμπου». Οι συγγενείς του νεκρού τοποθετούσαν την ανθρωπόμορφη σαρκοφάγο με τη μούμια κατακόρυφα, πάνω σε σωρό από καθαρή άμμο, μπροστά από την είσοδο του τάφου. Μετά τις απαραίτητες σπονδές και τους εξαγνισμούς, ο αρχιερέας (σεμ-νέτσερ) άνοιγε το στόμα της μούμιας με ειδικά εργαλεία (σμίλη, σκεπάρνι, πέσσεσ-κεφ κ.ά.), με σκοπό να επαναφέρει συμβολικά τις αισθήσεις του νεκρού και να εμφυσήσει θεική πνοή στο νεκρό σώμα. Η διαδικασία αυτή επαναλαμβανόταν τρεις φορές, χρησιμοποιώντας διαφορετικά εργαλεία κάθε φορά, εναλλασσόμενη με θυσίες ζώων και σπονδές. Η τελετή ολοκληρωνόταν με την απαγγελία υμνολογιών προς τους θεούς και την τελική απόθεση του νεκρού στον τάφο.
Μούμια ονομάζεται ο ταριχευμένος νεκρός. Η συνήθεια της ταρίχευσης δε γεννήθηκε αυθόρμητα και χωρίς ιδιαίτερο λόγο. Έχει τις αιτίες της στις δοξασίες του πρωτόγονου ανθρώπου, σχετικά με τη μεταθανάτια ζωή του και την τύχη της ψυχής του.
Επειδή λοιπόν οι αρχαιοι αιγιπτιοι πίστευαν πως η ζωή συνεχίζεται και μετά το θάνατο, θεώρησαν αναγκαία τη διατήρηση του σώματος, της κατοικίας της ψυχής. Άρχισαν να θάβουν αρχικά τους νεκρούς μέσα σε χώρους άνετους, βάζοντας κοντά τους τρόφιμα και καθετί αγαπητό στο νεκρό. Μα στη συνέχεια, βλέποντας πως η φθορά ερχόταν αναπόφευκτα, βρήκε τρόπους ταρίχευσης.
Η τέχνη της μουμιοποίησης έγινε σωστή επιστήμη, κυρίως στην Αίγυπτο, που θεωρείται η χώρα της μούμιας.
Μέχρι σήμερα σωζονται οι αιγυπτιακές μουμιες. Ο τρόπος που έκαναν την ταρίχευση ήταν πολύπλοκος. Άνοιγαν το νεκρό σ' ορισμένα σημεία και του αφαιρούσαν για λίγο τα σπλάχνα και τον εγκέφαλο, που έβαζαν για λίγο καιρό στην αλμύρα. Έπλεναν εσωτερικά κι εξωτερικά το πτώμα με αρώματα και αντισηπτικές ουσίες. Μετά ξανάβαζαν μέσα τα σπλάχνα. Άλειφαν το σώμα με περισσότερες αντισηπτικές ουσίες, το τύλιγαν με επιδέσμους και το τοποθετούσαν στις σαρκοφάγους ή τα νεκροταφεία.